1. Przedmiot badań Przedmiotem badań jest humanizm ujmowany jako uniwersalne dziedzictwo kultury europejskiej i jako element konstytutywny kultury polskiej od XV do XX wieku. Pojęcie humanizmu, zmieniające przez sześć stuleci treść i zakres, oznaczało ideę antropologiczną, która afirmuje godność, wolność, autonomię i prawa człowieka, uznaje go za istotę dominującą nad światem natury świadomością, podmiotowością, możliwościami twórczymi, otwarciem na wartości transcendentne, proklamuje niezbywalne wartości etyczne. Idea ta kształtowała: - system wartości oraz postawy etyczne i społeczne, - religijność indywidualną i zbiorową, - model kultury interpretowanej jako dzieło człowieka i jako środowisko sprzyjające jego rozwojowi, - wzorzec estetyczny i retoryczno-stylistyczny klasycyzmu, odzwierciedlający się w poetyce dzieł literackich. 2. Zakres badań Badania dotyczą zjawisk humanistycznych w różnych dziedzinach kultury polskiej: filozoficznej, religijnej, społecznej, politycznej, estetycznej, retorycznej. Mają więc charakter interdyscyplinarny i komparatystyczny, łączą problematykę kulturoznawczą, językoznawczą, literaturoznawczą z refleksją teoretyczną i metodologiczną oraz z pracami źródłowymi i edytorskimi. Prace te poświęcone są dziełom humanistów polskich XVI wieku oraz piśmiennictwu polskiemu rozproszonemu w Europie. Nieznajomość i brak edycji unikalnych tekstów ogranicza dotychczasowe studia i powoduje zniekształcenie historycznego obrazu humanizmu polskiego. 3. Cel projektu Celem projektu jest całościowe przedstawienie nurtów humanistycznych w kulturze polskiej XV-XX wieku jako dziedzictwa europejskiego i jako tradycji narodowej. Wieloaspektowa interpretacja zjawisk humanistycznych objawia związki kultury polskiej z ośrodkami europejskimi oraz twórczy udział Polski w kształtowaniu się wspólnoty europejskiej, a zarazem formowanie oryginalnego profilu kultury narodowej i tworzenie oryginalnych jej cech. W tym aspekcie humanizm polski należy uznać za swoistą wartość tej kultury, stworzoną w epokach dawnych, wzbogaconą ideami dziewiętnastowiecznymi i żywą do współczesności; obdarzoną mocą długiego trwania i niezwykłą kreatywnością społeczną i artystyczną. Badania naukowe zmierzają do weryfikacji zniekształconej ideologicznie interpretacji humanizmu, popularyzowanej w okresie powojennym oraz stworzenia kompleksowej wizji humanizmu polskiego i wprowadzenie jej w krąg nowoczesnych badań europejskich. Umożliwi to przełamanie dotychczasowej nieobecności Polski w syntezach humanizmu europejskiego. Studia nad humanizmem mają też cel społeczno-edukacyjny; są motywowane koniecznością wsparcia rzetelną wiedzą naukową dyskusji na temat miejsca Polski w Europie oraz zobowiązaniami badaczy wobec aktualnych potrzeb społecznych: rozpoznania na nowo tożsamości kulturowej i określenia konstytuujących ją wartości. 3.1. Cele naukowe - W zakresie historyczno-kulturowym
- Całościowe przedstawienie nurtów humanistycznych w kulturze polskiej na obszarach idei, kultury intelektualnej, religijnej, społecznej, politycznej.
- Wydobycie problematyki humanistycznej z izolowanego obszaru badań nad kulturami starożytną i renesansową: rozpoznanie obecności i ewolucji nurtów humanistycznych w kulturze stuleci XVII - XX oraz opis zjawisk humanistycznych w perspektywach synchronicznej i diachronicznej.
- Próba identyfikacji elementów humanistycznych we współczesnej kulturze polskiej i opisu zderzenia się dziedzictwa humanistycznego z tendencjami niehumanistycznymi.
- Przedstawienie dziejów dialogu z centrami humanizmu europejskiego oraz kształtowania się narodowej formacji humanistycznej w oparciu o oryginalne koncepcje antropologiczne i aksjologiczne.
- Wskazanie i interpretacja wartości konstytuujących humanizm polski jako formację długiego trwania.
- Określenie roli humanizmu w kształtowaniu się polskiej tożsamości kulturowej oraz w integracji wspólnot narodowej, religijnych, społecznych, politycznych, a w szczególności zbadanie:
konceptualizacji poczucia tożsamości europejskiej i narodowej w utworach literackich, - projektowania polskich formuł humanizmu na drodze syntezy ideowej i artystycznej elementów starożytnych i nowożytnych, uniwersalnych i swoistych,
- interakcji kultury narodowej z kulturą humanistyczną Europy Śródziemnomorskiej, Zachodniej i Środkowej,
- działań twórców mających na celu eksponowanie w świecie europejskim humanistycznej kultury polskiej jako narodowej.
- Przedstawienie oddziaływania humanizmu na życie społeczne i polityczne. (Humanistyczne modele człowieka i człowieczeństwa, obywatela, Polaka i europejczyka).
- Weryfikacja zniekształconej ideologicznie w badaniach powojennych wizji humanizmu oraz włączenie problematyki humanizmu polskiego do współczesnych badań europejskich.
- W zakresie językoznawczym
- Rekonstrukcja semantyki pojęć z zakresu humanitas, szczególnie pojęć nacechowanych aksjologicznie oraz systemu tych pojęć.
- Zbadanie humanistycznych teorii języka.
- W zakresie historycznoliterackim
- Zarysowanie dziejów klasycyzmu jako ideału estetycznego i doktryny retoryczno-literackiej.
- Obserwacja strategii emulacyjnych i imitacyjnych.
- Interpretacja poetyk i retoryk humanistycznych.
- Badanie przekładów dzieł humanistów europejskich, mające na celu określenie „translacji” tj. przeniesienia tekstu na obszar kultury polskiej. Wyjaśnianie działań akulturacyjnych (redukcji, amplifikacji itp.).
- W zakresie teoretyczno-metodologicznym
- Refleksja teoretyczna nad długim trwaniem i przemianami tradycji kulturowej w perspektywach:
- wielopostaciowości zjawisk humanistycznych, zrodzonych z idei antropologicznej, a usytuowanych na wszystkich obszarach kultury;
- interferencji nurtów kulturowych, szczególnie humanizmu i chrześcijaństwa;
- dialogu lub polemiki między humanistyczną „filozofią człowieka” ukształtowaną w epoce renesansu, i nowymi koncepcjami antropologicznymi XVIII i XIX wieku;
- konfrontacji długowiecznej tradycji humanistycznej z niehumanistycznymi ideologiami i doktrynami dwudziestowiecznymi i współczesnymi. Tu zjawiska: jawnego i ukrytego funkcjonowania elementów o proweniencji humanistycznej, ich adaptacji, przeobrażeń oraz negacji dziedzictwa humanistycznego.
- Obserwacja oddziaływania humanizmu na kształtowanie się paradygmatów nauk (historycznie i współcześnie):
- humanizmu w kręgu nauk społecznych;
- relacji humanizmu do nauk przyrodniczych odzwierciedlające się w filozofii i metodologii nauk.
- Refleksja teoretyczna nad humanistycznymi modelami kultury:
- podstawy filozoficzne (antropologiczne) humanistycznych modeli kultury: człowiek – twórca kultury; jednostka i zbiorowość w kulturze;
- antynomie wolności i prawa;
- koncepty imitacji modeli antycznych i kształtowania kultury nowożytnej;
- kumulacyjny model kultury;
- kultura wobec natury;
- różne odniesienia humanistycznych modeli kultury do kategorii nowoczesności, racjonalności i naukowości oraz do procesów technicyzacji i technokracji.
- Zbadanie zależności między humanistycznymi modelami kultury a koncepcjami metodologicznymi sformułowanymi w literaturoznawstwie i językoznawstwie polskim oraz w naukach społecznych.
3.2. Cele dydaktyczne- Kształcenie młodej kadry naukowej przez udział doktorantów i młodych doktorów w pracach badawczych i edytorskich.
- Zastosowanie syntezy humanizmu polskiego w dydaktyce uniwersyteckiej.
- Stymulowanie kontaktu nauczycieli-polonistów, animatorów kultury i dziennikarzy zajmujących się problematyką kultury i nauki z aktualną wiedzą literaturoznawczą i kulturoznawczą;
- Zainteresowanie problematyką humanizmu uczniów szkół średnich i innych środowisk szerszego odbioru.
3.3. Cele społeczno-formacyjne- Oddziaływanie medialne, zmierzające do przywrócenia świadomości dziedzictwa kultury polskiej jako europejskiej i narodowej.
- Kształtowanie poczucia tożsamości europejskiej i polskiej.
- Demonstracja głównych wartości ideowych kultury polskiej (szczególnie w dziedzinie rodziny i wspólnot nieformalnych).
- Uświadomienie szerszemu kręgowi odbiorców zmagania się tradycji humanistycznej z tendencjami dezintegrującymi i dehumanizującymi kulturę współczesną.
- Propagowanie postaw humanistycznych: patriotycznych, obywatelskich, demokratycznych; szacunku dla wartości ludzkich i prawa oraz wzbudzanie poczucia odpowiedzialności za przyszłość Polski i Europy.
4. Aspekty poznawcze i edukacyjne projektu Zjawiska humanistyczne w kulturze polskiej badane są w trzech aspektach: historyczno-kulturowym, teoretyczno-metodologicznym, formacyjno-edukacyjnym. 4.1. Aspekt historyczno-kulturowy- zbadanie oddziaływania humanizmu na kulturę polską w perspektywach jej przynależności do wspólnoty europejskiej i charakteru narodowego;
- opis humanistycznych modeli antropologicznych i aksjologicznych, które integrowały wspólnoty: językową, narodową, religijną, społeczną i polityczną;
- przedstawienie – w perspektywach synchronicznej i diachronicznej - kształtowania się formacji humanizmu polskiego, jej długiego trwania i wewnętrznych przemian, jak również relacji do innych nurtów kulturowych;
- próba identyfikacji elementów humanistycznych we współczesnej kulturze polskiej, ustalenia ich związków z dziedzictwem kulturowym, reinterpretacji oraz polemik z paradygmatem humanistycznym;
- wyjaśnienie historycznych źródeł żywotności i kreatywności elementów humanistycznych we współczesnej kulturze polskiej;
- charakterystyka swoistego w kulturze polskiej zespolenia idei humanistycznej z duchowością chrześcijańską (brak przeciwstawienia idei antropocentryzmu i teocentryzmu).
4.2. Aspekt teoretyczno-metodologicznyRefleksja teoretyczna skupia się wokół: - długiego trwania tradycji kulturowej, a szczególnie jawnego i ukrytego funkcjonowania w kulturze elementów o proweniencji humanistycznej, ich adaptacji, przeobrażeń, przemian tradycji kulturowej (wielopostaciowości zjawisk humanistycznych, interferencji nurtów kulturowych, dialogu lub konfrontacji humanizmu z ideologiami niehumanistycznymi;
- humanistycznych modeli kultury;
- paradygmatów nauk społecznych i przyrodniczych oraz ich relacji uwarunkowanych koncepcjami humanistycznymi;
4.3. Aspekt formacyjno-edukacyjny- określenie związków kultury polskiej z tradycjami: śródziemnomorską, zachodnio- i środkowoeuropejską;
- opisanie wpływu humanizmu na konceptualizację i introwertyzację tożsamości narodowej;
- oddziaływanie humanizmu na:
- etos indywidualny i obywatelski;
- postawy patriotyczne i świadomość przynależności do wspólnoty europejskiej;
- instytucję rodziny i wspólnoty nieformalne;
- idee i praktykę wychowawczą;
- koncepcje prawne i postawy wobec prawa.
|