VIII. Wspólnoty:

naród – społeczeństwo – państwo – Europa

(kierownik: dr hab. Marcin Cieński)

Zasadniczym problemem w tak nakreślonej perspektywie jest określenie miejsca humanizmu w dyskursie tożsamościowym na różnych poziomach i płaszczyznach historycznie rozumianej integracji, zachodzącej na poziomie „wielkich” wspólnot. Ze względu na rozległość materiału zaakcentować należałoby przede wszystkim znaczenie dla tych zjawisk literatury traktowanej w perspektywie interdyscyplinarnej literatury badanej jako składnik (czynnik) i reprezentacja tych zjawisk. Należałoby dążyć z jednej strony do wydobycia wątków odnoszących się do konstytuowania się w poszczególnych epokach swoistości polskiego dyskursu humanistycznego jako elementu „wspólnototwórczego”. Z drugiej zaś strony obserwacji zostaną poddane zjawiska i mechanizmy z zakresu transmisji, przenikania dyskursu europejskiego humanizmu do polskiej rzeczywistości, oddziaływania na nią i jego adaptowania (tu szczególną uwagę przyciągną procesy przekładu i adaptacji utworów ujmowane w perspektywie kulturowej). W tej perspektywie na zbadanie zasługuje kwestia wspólnych humanistycznych źródeł procesów tożsamościowych związanych z budowaniem wspólnot w kulturze europejskiej (śródziemnomorskiej). Mówiąc inaczej: chodziłoby o określenie dla poszczególnych epok kanonu humanistycznego (wartości i tekstów) budującego poczucie wspólnoty i tożsamość wspólnotową.

U podstaw takiego spojrzenia leży pytanie o istnienie „narodowych” wariantów humanizmu (w poszczególnych epokach) i humanizmu „europejskiego” (budującego kulturową wspólnotę „ponadgraniczną”). W tym kontekście niezwykle istotna jest też kwestia stosunku do wzorców humanistycznych pochodzących z tradycji antycznej i z „fundamentalnego” humanizmu renesansowego: w jaki sposób budują one poczucie wspólnoty i jakim przekształceniom podlega ich funkcjonowanie w poszczególnych epokach. Historyczne ujęcie przeobrażeń tożsamościowego dyskursu humanistycznego nastawione na zbadanie jego swoistości w narodowym, polskim wymiarze, ma niezaprzeczalne znaczenie – także praktyczne – u progu XXI stulecia. Należy ono bowiem do zespołu czynników umożliwiających roztropne uczestniczenie w europejskiej wspólnocie (zarazem: w kulturowej tożsamości Europy) przy zachowaniu tożsamości własnej Polaków i poszanowaniu tożsamości innych. Mówiąc zaś inaczej: pozwala rozumieć, w jaki sposób, na podstawie jakiej narodowej historii i literatury jesteśmy jedną z literatur, kultur, wspólnot nowoczesnej Europy.