Strona główna » Tematy badawcze » V. Modele kultury » Przedmiot, zakres i cel badań
Przedmiot, zakres i cel badań PDF Drukuj

 

V. Humanistyczne modele nowożytnej kultury polskiej
 wobec dziedzictwa starożytnego

(kierownik: prof. dr hab. Marek Prejs)

 

Celem zadania badawczego jest określenie roli tradycji antycznej w kształtowaniu się różnych modeli kultury polskiej.

W odniesieniu do wieku XV chcemy wskazać pierwiastki antyku grecko-rzymskiego w polskiej kulturze religijnej, szczególnie w piśmiennictwie hagiograficznym, naznaczonym recepcją myśli wielkich pisarzy i doktorów Kościoła: Augustyna, Hieronima, Ambrożego, Grzegorza Wielkiego i innych.

Drugim obszarem badań będzie poezja łacińska XV wieku, reprezentująca odmienny model naśladowania i recepcji kultury antycznej, charakterystyczny dla ogólnoeuropejskiego ruchu humanistycznego (np. Konrad Celtis, Filip Kallimach, Mikołaj z Hussowa). Humanizm XV wieku dostarczał bowiem impulsów do kształtowania się szczególnej koncepcji kulturowej – świata duchowej wspólnoty poza granicami czasu i przestrzeni.

Widać to wyraźnie w twórczości mistrzów polskiego renesansu, a przede wszystkim Jana Kochanowskiego. Główną zasadą określającą wówczas stosunek do dziedzictwa kulturowego starożytności było naśladowanie, dopuszczające jednak różne stopnie kreatywności i twórczą rywalizację ze starożytnymi wzorami.

Osobnym problemem będzie zbadanie wpływu idei i wartości charakterystycznych dla kultury antycznej na kształtujący się u schyłku renesansu model kultury sarmackiej. W obrębie sarmatyzmu dziedzictwo antyczne stało się stopniowo integralną częścią kultury narodowej. Widać to szczególnie w XVII stuleciu, gdy doszło do głębokiego utożsamiania własnej tradycji z tradycją rzymską. Barok podejmuje zarazem polemiczny dialog z kulturą antyczną, prowadzący do stopniowej dezintegracji wspólnoty kulturowej, opartej na grecko-rzymskim fundamencie (zanika np. wcześniejsza symbioza łaciny i języków etnicznych).

Przedmiotem badań, dotyczących epoki baroku będzie także – obok literatury – szkolnictwo oparte na kulturze antyku i językach antycznych. Wydaje się, że uproszczone, negatywne oceny XVII- wiecznego systemu edukacyjnego należy dziś poddać gruntownej weryfikacji (np. kulturowa rola retoryki).

W epoce oświecenia, ważnym problemem badawczym jest zerwanie ciągłości bezpośredniego dialogu z antykiem na rzecz nawiązań zapośredniczonych przez inne kultury narodowe (szczególnie kulturę francuską). Rosnąca różnojęzyczność kultury zmieniała wówczas ponadto w sposób istotny poprzednie „obcowanie tekstów” i wpływała na formę odwołań do tradycji antycznej.

Badania dotyczące wieku XIX będą ogniskowały się z jednej strony na przyczynach i skutkach polemicznego odrzucenia tradycji klasycznej, z drugiej zaś na śledzeniu obecności (jawnej lub ukrytej) tradycji klasycznej w procesie kształtowania się tak ważnego dla kultury polskiej paradygmatu romantycznego.

Ostatnim obszarem badań będzie wiek XX – epoka głębokiego kryzysu kultury polskiej i europejskiej, a zarazem burzliwy czas wyłaniania się nowych modeli kulturowych. Nie ulega wątpliwości, że antyk grecko-rzymski odegrał w tych procesach bardzo ważną rolę. Na tym etapie prac można dostrzec przynajmniej trzy wymiary obecności tradycji antycznej w kulturze epoki:

  • tradycja antyczna jako przedmiot polemik (stos pokruszonych obrazów z Ziemi Jałowej – Eliot)
  • tradycja antyczna jako źródło intertekstualnych gier i nawiązań (Ten śmieszny Prometeusz... – M. Głowiński)
  • kultura antyczna jako uniwersalny i ocalający system symboli, mitów, znaków i toposów (bądź wierny idź – Z. Herbert).
 
 
Odsłon: 565489