Strona główna » Tematy badawcze » III. Etos humanistyczny » Przedmiot, zakres i cel badań
Przedmiot, zakres i cel badań PDF Drukuj

 

III. Ethos humanistyczny

(kierownik dr hab. Piotr Urbański)

 

Filozofia moralna stanowiła główną dziedzinę myśli humanistycznej w okresie renesansowym i porenesansowym. Rozważania o cnotach były także przedmiotem dzieł teologicznych i parenetycznych, które w kulturze humanistycznej zajmują ważne miejsce. Wysoka ich ranga wynika z przekonania o możliwościach i potrzebie autokreacji i doskonalenia moralnego, a również – z uznania wychowawczej roli pisarza w społeczeństwie i państwie.

Renesans przejął trójpodział filozofii moralnej na etykę, ekonomię oraz politykę, odpowiadający dziełom Arystotelesa i pseudo-Arystotelesa, w przekazany średniowieczu przez Boecjusza i Kasjodora. Etyka dotyczyła formowania mores – dyspozycji moralnej człowieka, co mogło być możliwe dzięki zrozumieniu jego natury. Aczkolwiek renesansowa koncepcja człowieka nie była szczególnie oryginalna, epoka ta przyniosła wzrost zainteresowania eksploracją natury człowieka zwłaszcza w wymiarze personalnym i subiektywnym, od Petrarki poczynając, z rewolucyjną zmianą (szczytem?), jaką stanowiły Próby Montaigne’a, sprowadzające poznawanie natury człowieka do samego siebie.

Celem projektu jest opisanie:

  • Europejskiego kontekstu polskiego etosu humanistów, a więc recepcji poszczególnych systemów etycznych, zwłaszcza z akcentowaniem różnic w ujęciu najwyższego dobra (summum bonum) i jego relacji do chrześcijaństwa
  • Polskich tekstów filozoficznych, zwłaszcza filozofii szkolnej, stanowiących element drugiej fazy myśli renesansowej (renesans północny)
  • Odmienności etycznego dyskursu humanistycznego i scholastycznego
  • Polskich i europejskich definicji podstawowych kategorii etycznych zawartych w rozmaitych leksykonach filozoficznych, zwłaszcza w emblematycznym dla połowy XVII wieku dziele Johannesa Micraeliusa, a także w traktatach mitograficznych, które przy okazji personifikacji kategorii etycznych stanowią zarówno ich opis, jak i podstawę do analiz dzieł stricte literackich
  • Tekstów literackich traktowanych jako źródło do historii idei (ie. zredukowanych do zawartości filozoficznej) – wypowiedzi explicite postaci/narratora/podmiotu lirycznego
  • Tekstów literackich, narracyjnych i dramatycznych, z intencją „etycznego” odczytania fabuły (w jaki sposób kategorie etyczne wpływają na jej konstrukcję oraz działania bohaterów w przeciwieństwie do p. 5 chodzi tu o treści implikowane)
  • Tekstów pozaliterackich, zwłaszcza o charakterze społeczno-politycznym, ukazujących konsekwencje modelowania rzeczywistości Rzeczpospolitej (głównie w wieku XVII) na wzór rzymskiej republiki
  • Napięcia między klasycznym (resp. historycznym) znaczeniem kategorii etycznych a ich chrześcijańską recepcją, świadomego „używania” tych kategorii przez autorów chrześcijańskich w odmiennej sytuacji kulturowej – tu zwłaszcza neostoicyzm (Niderlandy i Anglia) i jego polska recepcja
  • Recepcji neoplatońskiej teorii miłości jako najważniejszego bodaj elementu filozofii moralnej w polskich tekstach literackich i pozaliterackich oraz jej konwergencji z cycerońsko-senecjańskim dyskursem przyjaźni w relacji do cnoty.

We wszystkich ww. punktach należy uwzględnić kategorie takie jak: humanitas, virtus, cnoty kardynalne, honos, gloria, libertas, fides, integritas, aequitas, liberalista, constantia, clementa, misericordia, pietas.

 
 
Odsłon: 566022